LÝ LUẬN VĂN HỌC
(Những nhận định hay trong các cuốn sách của Gs. Nguyễn Đăng Mạnh)
Dưới đây là 20 câu lý luận văn học về giọng điệu của nhà văn, được trình bày một cách hệ thống và chuyên sâu.
1. Giọng điệu là thứ “chất giọng” đặc trưng, dấu ấn cá tính sáng tạo không thể trộn lẫn của nhà văn trong tác phẩm. Nó là sự kết tinh của một thế giới quan, một cách cảm, cách nghĩ và cách biểu đạt độc đáo.
2. Giọng điệu không đơn thuần là vấn đề ngữ điệu, âm sắc mà là một phạm trù thẩm mỹ phức hợp, hình thành từ sự hòa quyện giữa cảm xúc, tư tưởng, thái độ, lựa chọn ngôn ngữ và điểm nhìn trần thuật của người sáng tạo.
3. Thông qua giọng điệu, nhà văn bộc lộ thái độ, tình cảm, sự đánh giá của mình trước đối tượng được miêu tả: yêu thương, trân trọng, mỉa mai, châm biếm, căm giận, xót xa, hay thờ ơ, lạnh lùng.
4. Giọng điệu là phương tiện hữu hiệu để nhà văn dẫn dắt, thuyết phục, khơi gợi và tạo sự đồng cảm nơi người đọc. Nó định hướng cách tiếp nhận và cảm thụ của họ.
5. Một tác phẩm có thể tồn tại đa giọng điệu (polyphony), tức là có nhiều giọng điệu khác nhau (trữ tình, bi hùng, châm biếm…) đan xen, bổ sung cho nhau, tạo nên chiều sâu đa chiều cho tác phẩm.
6. Giọng điệu gắn bó chặt chẽ với thể loại. Mỗi thể loại thường có một giọng điệu chủ đạo riêng: sử thi thường trang trọng, hào hùng; trữ tình thường tha thiết, sâu lắng; truyện cười thường hài hước, châm biếm.
7. Giọng điệu là yếu tố then chốt trong việc xác định phong cách nhà văn. Người ta có thể nhận ra Nam Cao, Nguyễn Tuân, Vũ Trọng Phụng… trước hết qua giọng điệu riêng biệt trong trang viết của họ.
8. Giọng điệu được tạo nên bởi sự lựa chọn từ ngữ, cách ngắt nhịp câu văn, việc sử dụng các biện pháp tu từ và cả cấu trúc ngữ nghĩa đặc thù.
9. Giọng điệu trào phúng (mỉa mai, châm biếm) là vũ khí sắc bén của các nhà văn hiện thực phê phán, dùng để lật tẩy những mặt trái xấu xa, lố bịch của xã hội và con người.
10. Giọng điệu trữ tình thường xuất hiện khi nhà văn hướng nội, giãi bày những rung động, suy tư, chiêm nghiệm sâu sắc về thân phận, tình yêu và cuộc đời.
11. Giọng điệu khách quan, lạnh lùng (kiểu của Flaubert hay Hemingway) là một lựa chọn nghệ thuật, nơi nhà văn cố gắng thu mình lại, để cho sự việc và nhân vật tự phơi bày bản chất mà ít có sự can thiệp, bình luận trực tiếp.
12. Giọng điệu bi kịch thường gắn với những xung đột không thể giải quyết, những nỗi đau và sự hy sinh, tạo ra sự xúc động mạnh mẽ và có sức ám ảnh lớn đối với người đọc.
13. Sự chuyển đổi giọng điệu trong một tác phẩm thường phản ánh sự vận động nội tâm của nhân vật hoặc sự biến chuyển của các sự kiện, tình tiết.
14. Giọng điệu không chỉ là vấn đề của văn xuôi mà còn là linh hồn của thơ ca, nơi nhạc điệu, nhịp điệu và cảm xúc hòa quyện làm một để tạo nên một “chất giọng” thơ riêng.
15. Giọng điệu của nhà văn chịu sự chi phối của thời đại, trào lưu văn học và hệ tư tưởng mà họ tiếp nhận. Giọng điệu văn học thời kỳ chiến tranh sẽ khác thời bình.
16. Phân tích giọng điệu là một trong những con đường quan trọng nhất để đi vào thế giới nghệ thuật của tác phẩm, khám phá tầng sâu tư tưởng và tình cảm mà nhà văn gửi gắm.
17. Giọng điệu có thể được xem như một “hợp âm” của nhiều cung bậc cảm xúc, chứ không phải là một nốt nhạc đơn lẻ, tạo nên sự phong phú, đa thanh cho ngôn từ nghệ thuật.
18. Một giọng điệu chân thực, phù hợp sẽ làm tăng tính thuyết phục của tác phẩm, trong khi một giọng điệu giả tạo, khiên cưỡng sẽ khiến người đọc nghi ngờ và xa lánh.
19. Giọng điệu là phương tiện để nhà văn thiết lập mối quan hệ với người đọc, từ thân mật, trò chuyện đến trang trọng, hùng biện hoặc giễu nhại, cách chân.
20. Cuối cùng, việc làm chủ và sáng tạo một giọng điệu riêng là hành trình lao động nghệ thuật lâu dài và gian khổ của mọi nhà văn chân chính, đó là dấu hiệu của một phong cách trưởng thành và độc đáo.
(Còn nữa)
Ghi rõ nguồn từ fanpage của thầy Phan Danh Hiếu nhé!