Nhà văn và bạn đọc

Phan Danh Hiếu

2 tuần trước

Nhà văn và bạn đọc

Ths. Phan Danh Hiếu

Có một mảnh đất kỳ diệu nằm giữa lòng nhân gian, nơi ấy không phân định bốn mùa bằng nắng mưa, không đo đếm thời gian bằng ngày tháng. Đó là thế giới của văn chương nghệ thuật – một khu vườn bất tận nơi những đóa hoa chữ nghĩa đua nở, những tán lá ngôn từ xanh tươi. Nhưng khác với vẻ đẹp tự nhiên của cỏ cây, vườn văn ấy chỉ thực sự sinh sôi khi có bàn tay con người chăm chút. Và nếu nhà văn là kẻ gieo hạt đầu tiên, thì bạn đọc chính là những người làm vườn tận tụy, quyết định số phận của mỗi tác phẩm – liệu nó sẽ là đóa hoa ngát hương dưới nắng mai hay lặng lẽ tàn phai trong cát bụi.

Người nghệ sĩ, trong khoảnh khắc sáng tạo cô đơn, đã thả vào không gian một linh hồn chữ. Đó là đứa con tinh thần mang theo bao khát vọng, trăn trở, được kết tinh từ máu thịt và tâm hồn. Nhưng tác phẩm ấy, tự thân nó, mới chỉ là một khả thể, một bản nhạc chưa được cất lên, một đóa hoa chưa tỏa hương. Nó cần một cuộc gặp gỡ, một sự hồi sinh. Và bạn đọc chính là người thổi linh hồn ấy vào trang sách, biến những con chữ tĩnh lặng thành thế giới sống động.

Hành trình của một tác phẩm đến với cuộc đời cũng tựa như hạt giống rơi vào đất. Có hạt gặp mảnh đất phì nhiêu của tâm hồn đồng điệu, nó sẽ bén rễ sâu, đâm chồi mạnh, trổ ra những đóa hoa lộng lẫy. Nhưng cũng có hạt lạc vào vùng đất cằn của sự thờ ơ, hờ hững, nó sẽ mãi nằm im trong lòng đất lạnh, chẳng bao giờ biết đến ánh mặt trời. Số phận của “Hoa văn” ấy không chỉ được viết bởi người cầm bút, mà còn được viết tiếp bởi chính những người đọc – những kẻ làm vườn thầm lặng quyết định sự hưng thịnh hay tàn lụi của cả khu vườn văn chương.

Để một tác phẩm thực sự sống, người đọc không thể chỉ lướt qua trang sách như kẻ bộ hành vội vã. Họ phải trở thành những người thợ lành nghề, dùng trái tim mình để cảm nhận, dùng trí tuệ mình để thấu hiểu, dùng vốn sống mình để chiêm nghiệm. Mỗi tác phẩm lớn luôn ẩn chứa nhiều tầng nghĩa, như một đóa hoa nhiều cánh, chỉ hé mở khi có ánh sáng của sự đồng cảm chiếu rọi. Khi người đọc đủ tâm huyết để yêu thương, đủ bao dung để thấu hiểu, họ không chỉ giải mã tác phẩm mà còn sáng tạo ra những giá trị mới, làm giàu có thêm ý nghĩa nguyên thủy. Chính trong quá trình ấy, hương hoa mới thực sự tỏa ngát, cây lá mới xanh tươi thực sự.

Lịch sử văn chương nhân loại đã chứng kiến không ít tác phẩm từng bị lãng quên, chỉ để rồi được hồi sinh bởi những thế hệ bạn đọc biết nhìn xa trông rộng. Có những cuốn sách phải chờ đợi hàng thế kỷ mới tìm được những người đọc tri âm, những kẻ làm vườn kiên nhẫn biết cách vun xới cho giá trị tiềm ẩn. Điều ấy cho thấy sức sống của văn chương không nằm ở sự hoàn hảo ngay lập tức, mà ở khả năng kết nối với con người qua những khoảng cách thời gian và không gian. Và người đọc chính là cầu nối diệu kỳ ấy.

Trong thời đại hôm nay, khi con người bị cuốn vào guồng quay hối hả của đời sống, vai trò của “người thợ đọc” càng trở nên quan trọng. Giữa muôn vàn tiếng ồn ào hỗn độn, họ là những người lắng tai nghe những âm thanh tinh tế nhất, giữa rừng chữ nghĩa bạt ngàn, họ là những kẻ biết nhận ra đóa hoa thực sự quý giá. Bằng sự nhạy cảm và thẩm mỹ của mình, họ không chỉ cứu những tác phẩm hay khỏi nguy cơ bị lãng quên, mà còn góp phần thanh lọc môi trường văn hóa, hướng cái đẹp đến những giá trị đích thực.

Mỗi tác phẩm văn chương chân chính là một thông điệp được gửi vào không gian và thời gian, chờ đợi sự hồi đáp. Và bạn đọc, với tư cách là những người thợ tần tảo, chính là những người giải mã thông điệp ấy, biến nó thành một phần của đời sống. Chỉ khi nào còn những người đọc biết yêu thương, biết thấu hiểu và trân trọng cái đẹp, thì văn chương mới thực sự sống lâu với đời, như đóa hoa kia mãi tỏa hương nhờ bàn tay chăm sóc của người làm vườn. Trong vườn văn chương nhân loại, mỗi chúng ta đều có thể trở thành một người thợ tài hoa góp phần vun trồng nên những đóa hoa bất tử.

Có một sự thật ngỡ ngàng rằng: Một cuốn sách dù có hoàn mỹ đến đâu, cũng chỉ là một vật vô tri, nằm im lìm trên giá với những trang giấy lặng thinh. Nó phải chờ đợi một phép màu. Và phép màu ấy, chính là trái tim và ánh mắt bạn đọc. Khi đôi mắt ấy chạm vào dòng chữ đầu tiên, một thế giới bắt đầu thức dậy. Như vị phù thủy với cây đũa thần, bạn đọc đã rót linh hồn vào những con chữ vô hồn, biến chúng thành nhịp đập, thành hơi thở, thành một cõi sống động không thể chối từ.

Người ta thường nói, nhà văn là Thượng đế của thế giới hư cấu. Nhưng có một vị Thượng đế thứ hai, quyền năng không kém, đó là bạn đọc. Nhà văn kiến tạo nên bộ khung: những nhân vật, những tình tiết, những số phận. Nhưng chính bạn đọc mới là người thổi vào đó làn gió của đời sống. Từng câu chữ là một gợi ý, một mảnh ghép. Và bạn đọc, bằng vốn sống, bằng trải nghiệm, bằng những nỗi đau và niềm hân hoan riêng biệt của mình, đã kết nối những mảnh ghép ấy thành một bức tranh tâm hồn độc nhất vô nhị. Cùng một nhân vật Thị Nở của Nam Cao, người thì thấy đó là người đàn bà dở hơi, xấu xí; người khác lại thấy Thị Nở là “thiên sứ” của lòng nhân, là ánh sáng cứu rỗi đã đưa Chí Phèo từ say thành tỉnh, từ quỷ thành người. Vậy là, một tác phẩm không còn thuộc về duy nhất tác giả, mà nó được tái sinh trong hàng vạn cõi lòng, với hàng vạn sắc thái khác nhau.

Bạn đọc chính là người đồng hành tri kỷ, là tấm gương phản chiếu chân dung của nhà văn. Một tác phẩm đi qua bao thăng trầm thời gian, vượt qua mọi sự sàng lọc khắc nghiệt, không phải bởi nó hay theo một công thức nào, mà bởi nó luôn tìm được những trái tim đồng điệu. Bạn đọc giống như một nhạc trưởng tài ba, người cầm đũa chỉ huy dàn nhạc ngôn từ, để từ đó, bản giao hưởng của cảm xúc được cất lên. Họ không chỉ đọc, mà còn cảm, nghiền ngẫm và đối thoại với tác giả. Mỗi lần lật trang sách là một lần họ đặt ra những câu hỏi, thách thức, và từ đó, chiều sâu của tác phẩm mới thực sự được phơi bày.

Và kỳ diệu thay, vai trò của bạn đọc còn là một cuộc tự vấn. Khi đối diện với những số phận, những lựa chọn, những bi kịch trong trang sách, họ đang tự hỏi chính mình: “Ta sẽ hành xử thế nào?” “Liệu trái tim ta còn đủ rung động trước cái đẹp và cái thiện?”.

Bởi vậy, xin đừng bao giờ nghĩ rằng bạn đọc chỉ là kẻ đứng ngoài thụ hưởng. Họ là những người thợ kim hoàn, mài giũa tác phẩm đến độ sáng lấp lánh. Họ là những người đồng sáng tạo âm thầm mà vĩ đại. Một tác phẩm văn chương chỉ thực sự hoàn thiện khi nó nằm trong tay một bạn đọc tinh tế. Và khi ấy, giữa họ, một cuộc hôn phối diệu kỳ của tâm hồn đã được thực hiện, vượt qua mọi rào cản của không gian và thời gian.

Ths. Phan Danh Hiếu

Nhà văn và bạn đọc

Bài nên xem: