BỒI DƯỠNG HSG MÔN VĂN
VỀ BỐN CÂU THƠ TRONG BÀI THƠ “CÁNH RỪNG” CỦA NGUYỄN THIÊN NGÂN.
(Ths. Phan Danh Hiếu)
“Chúng ta ngày tuổi trẻ
Đều phải băng qua rừng
Có kẻ đi thật chậm
Có người như thiêu thân.”
(Trích “Cánh rừng” – Nguyễn Thiên Ngân)
Bốn câu thơ trong “Cánh rừng” của Nguyễn Thiên Ngân tựa như một khúc bi ca đầy tính biểu tượng về hành trình khai phá bản ngã của tuổi trẻ. Dưới góc nhìn thi pháp học, hình tượng “cánh rừng” hiện lên như một không gian nghệ thuật đa chiều, vừa là thực tại sinh tồn, vừa là ẩn dụ cho những mê cung tâm lý mà mỗi chúng ta buộc phải đối diện. Câu thơ “Chúng ta ngày tuổi trẻ/ Đều phải băng qua rừng” được kiến tạo bằng cấu trúc khẳng định tuyệt đối, trong đó từ “phải” mang sắc thái của một mệnh đề hiện sinh không thể né tránh. Điều này gợi nhớ đến quan niệm “ném vào đời” của triết học hiện sinh, nơi con người bị buộc phải lựa chọn và tự định nghĩa bản thân qua những hành trình đầy tính bản mệnh.
Sự phân cực trong lối hành xử “có kẻ đi thật chậm/ có người như thiêu thân” tạo nên thủ pháp tương phản đầy ám ảnh. Nếu như “kẻ đi chậm” đại diện cho nguyên tắc hiện thực – những con người ý thức sâu sắc về giới hạn và chấp nhận sự dò dẫm như một phần tất yếu của hành trình, thì hình ảnh “thiêu thân” lại là ẩn dụ cho hình ảnh cháy hết mình của những tâm hồn sẵn sàng hiến dâng tuổi trẻ cho ngọn lửa khát vọng. Sự giằng co giữa hai cực này phản ánh nghịch lý muôn thuở của tuổi trẻ: giữa an toàn và phiêu lưu, giữa bảo toàn và hiến tế.
Khi đặt trong đối sánh liên văn bản với ca từ của Phan Mạnh Quỳnh: “Khi anh qua thung lũng, và bóng đêm ghì bàn chân” (Ngày chưa giông bão). Ta thấy hiện lên sự đồng điệu trong cách kiến tạo hình tượng. Nếu “rừng” là không gian của sự lựa chọn, thì “thung lũng” chính là địa hình của những thử thách cụ thể. Cụm từ “bóng đêm ghì bàn chân” đã hiện thực hóa nỗi ám ảnh tâm lý thành một lực cản vật chất. Thủ pháp nhân cách hóa này khiến những trở ngại vô hình bỗng mang sức nặng hiện hữu. Đây chính là điểm giao thoa giữa hai tác phẩm: sự chuyển dịch từ những khái niệm trừu tượng sang hình tượng nghệ thuật có khả năng tác động đến giác quan.
Xét theo lý thuyết phê bình thần thoại, hành trình băng rừng trong thơ Nguyễn Thiên Ngân mang dáng dấp của “hành trình của người anh hùng” (the hero’s journey) trong các cổ mẫu văn hóa. Chủ thể trữ tình phải trải qua ba chặng: khởi hành từ “sớm mùa đông cóng lạnh”, khai phá “rừng” với những lựa chọn hiện sinh, và cuối cùng hướng về “ánh sáng bên kia sương mù”. Điều đặc biệt là dù chọn lối đi nào, nhân vật trữ tình vẫn giữ được phẩm chất “con ngựa gầy nhẫn nại”. Bởi sự kiên trì như là một hằng số đạo đức xuyên suốt hành trình.
Trong mạch ngầm văn bản, bài thơ đã kiến tạo nên một “tính liên chủ thể” giữa những kẻ lữ hành. Không ai thực sự cô đơn trong cuộc hành trình này, bởi dù “chưa ai từng đi trọn” nhưng tất cả đều chia sẻ chung điểm đến “ánh sáng”. Sự cộng hưởng này tạo nên tính đối thoại giữa các thế hệ, giữa những số phận tưởng chừng không có điểm chung.
Bằng nghệ thuật sử dụng hình ảnh biểu tượng kết hợp với thủ pháp tương phản, Nguyễn Thiên Ngân đã phác họa nên bức tranh đa thanh về tuổi trẻ – nơi mỗi lối đi đều mang ý nghĩa riêng, mỗi “vận tốc” đều có vẻ đẹp riêng. Và trong sự đa dạng ấy, chúng ta nhận ra sự đồng cảm sâu sắc: dù chọn cách nào, con người vẫn không ngừng hướng về ánh sáng của sự hoàn thiện bản ngã, của tình yêu và hy vọng. Đây chính là thông điệp nhân văn vượt thời gian mà bài thơ mang lại.
Ths. Phan Danh Hiếu
