Lý luận về giá trị thẩm mỹ của văn học.
- “Văn học là nghệ thuật của ngôn từ, và giá trị thẩm mỹ trước hết được tạo nên từ sự điêu luyện, sáng tạo trong cách sử dụng ngôn ngữ.” (Chế Lan Viên)
– Giải thích: Chất liệu chủ yếu của văn học là ngôn từ. Giá trị thẩm mỹ nằm ở khả năng biến ngôn ngữ thông thường thành ngôn ngữ nghệ thuật, có nhịp điệu, hình ảnh, biểu cảm, gợi cảm xúc và liên tưởng sâu sắc cho người đọc.
- “Cái đẹp trong văn học không phải là sự sao chép hiện thực một cách thụ động, mà là sự sáng tạo ra một hiện thực thứ hai, mang tính khái quát và điển hình.” (Gs. Hà Minh Đức)
– Giải thích: Văn học không sao chép hiện thực. Nó chắt lọc, hư cấu, tô đậm để tạo nên những hình tượng nghệ thuật vừa chân thực vừa đẹp đẽ, có sức sống lâu bền và ý nghĩa biểu đạt lớn hơn sự thật đời thường.
- “Giá trị thẩm mỹ của tác phẩm được quyết định bởi sự hài hòa giữa nội dung tư tưởng sâu sắc và hình thức nghệ thuật độc đáo.” (Doc-toi-ep-ky)
– Giải thích: Một tác phẩm đẹp phải là một chỉnh thể nghệ thuật hoàn hảo, nơi ý tưởng và cảm xúc được thể hiện một cách trọn vẹn nhất qua một hình thức phù hợp (kết cấu, nhân vật, ngôn ngữ…). Nội dung hay mà hình thức vụng về, hoặc ngược lại, đều không tạo nên vẻ đẹp trọn vẹn.
- “Vẻ đẹp chân chính của văn học luôn hướng tới con người, ca ngợi vẻ đẹp nhân cách, tình yêu thương và khát vọng tự do.” (Gs. Nguyễn Đăng Mạnh)
– Giải thích: Giá trị thẩm mỹ tối cao của văn học là giá trị nhân văn. Cái đẹp phải gắn liền với cái thiện, khơi gợi lòng trắc ẩn, sự đồng cảm và niềm tin vào những phẩm chất tốt đẹp của con người, từ đó bồi đắp tâm hồn người đọc.
- “Cái đẹp trong văn học không chỉ là cái đẹp của cái hùng vĩ, hào nhoáng, mà còn là vẻ đẹp tiềm ẩn trong những điều bình dị, nhỏ bé và cả nỗi đau.” (Gs. Nguyễn Đăng Mạnh)
– Giải thích: Văn học có khả năng khám phá và phát hiện vẻ đẹp ở mọi ngóc ngách của đời sống. Vẻ đẹp của sự hy sinh thầm lặng, tình mẫu tử, sức sống mãnh liệt trong hoàn cảnh khốn cùng, hay thậm chí vẻ đẹp của một nỗi buồn man mác, đều là đối tượng của cái đẹp thẩm mỹ.
- “Thưởng thức văn học là một quá trình đồng sáng tạo, nơi người đọc dùng vốn sống và trải nghiệm của mình để cảm nhận và hoàn thiện vẻ đẹp của tác phẩm.” (Hà Minh Đức)
– Giải thích: Vẻ đẹp của tác phẩm không tồn tại sẵn một cách cứng nhắc. Nó chỉ thực sự sống động khi được người đọc tiếp nhận, liên tưởng, tưởng tượng và rung động. Mỗi độc giả sẽ khám phá một vẻ đẹp riêng từ cùng một tác phẩm.
- “Văn học mang đến cái đẹp của sự cân bằng và giải tỏa cảm xúc (catharsis), giúp con người thanh lọc tâm hồn.” (Banzak)
– Giải thích: Bằng cách đưa con người vào những trạng thái cảm xúc mãnh liệt (yêu, ghét, thương, giận…), văn học giúp họ sống trọn vẹn những cảm xúc đó trong một không gian an toàn, từ đó giảm bớt những căng thẳng trong đời thực và đạt được trạng thái cân bằng nội tâm, một trạng thái thẩm mỹ lành mạnh.
- “Vẻ đẹp của hình tượng nghệ thuật được tạo nên từ những chi tiết chân thực, sống động, giàu sức gợi và có tính biểu tượng cao.” (Tố Hữu)
– Giải thích: Sức mạnh thẩm mỹ thường nằm ở những chi tiết nhỏ nhưng được chọn lọc kỹ lưỡng. Một chi tiết nghệ thuật đắt giá có thể gợi ra cả một thế giới, một số phận, hoặc một tư tưởng lớn, khiến hình tượng trở nên sinh động và ám ảnh.
- “Tính nhạc trong ngôn từ và nhịp điệu của câu văn là yếu tố then chốt tạo nên vẻ đẹp trữ tình, mang tính trực cảm cho tác phẩm.” (Đốt-xtôi-ép-xki)
– Giải thích: Vẻ đẹp của văn học không chỉ nằm ở ý nghĩa mà còn ở âm thanh, nhịp điệu. Một câu văn có nhịp điệu hay, có vần, có thanh điệu hài hòa sẽ tạo ra một thứ “nhạc tính” dễ đi vào lòng người, tạo ra những rung động thẩm mỹ tinh tế, ngay cả khi chưa thực sự hiểu hết ý nghĩa.
- “Giá trị thẩm mỹ của văn học nằm ở khả năng mở rộng tầm nhìn và làm phong phú đời sống tinh thần, giúp con người cảm nhận thế giới sâu sắc và đa chiều hơn.” (Đốt-xtôi-ép-xki)
– Giải thích: Văn học trao cho người đọc “đôi mắt khác” để nhìn đời. Nó phá vỡ những cách nhìn thông thường, nhàm chán, dạy ta biết cảm nhận cái đẹp trong những điều tưởng chừng rất nhỏ bé, từ đó làm giàu có và tinh tế hơn đời sống tâm hồn của mỗi người.
Nguồn: Ths. Phan Danh Hiếu
